Økologisk raseri

Teksten er et utdrag fra boka "Det går til helvete. Eller?" (red. Knut Ivar Bjørlykhaug og Arne Johan Vetlesen, Dinamo Forlag, 2020). Gjengitt med tillatelse fra Dinamo Forlag.

Eg kjenner lite på økologisk sorg. Men eg har eit sterkt økologisk raseri. Eg er rasande. Og sliten. Og dei to i kombinasjon er ikkje det beste om ein vil ha ei sympatisk tilnærming til meiningsmotstandarar. Eg veit ikkje heilt kven eg er mest sint på. Det er kanskje politikarar, lobbyistar og konsernsjefar som bruker all si tid på å kjempe for oljeboring, gruvedrift, vegutbygging eller andre prosjekt som øydelegg enda meir. Eller så er det dei som veit om klimakrise og naturmangfaldskrise, men som ikkje trur det er krise og derfor meiner at reduserte bompengar eller KRLE er det viktigaste. Eller kanskje er det dei som er ganske bekymra for klimakrise og naturkrise, men som grev seg sjølv ned i eit navleskodande hol og seier at det ikkje er nokon ting i heile verda som ein kan gjere med det. Klimafornektarar, dei som ikkje trur det er noko klimakrise eller naturkrise, har eg så vanskeleg med å ta seriøst at eg ikkje er særleg rasande på dei.

Eg jobbar mest mot den første gruppa. Men eg lurer på om eg er mest sint på dei to siste gruppene. Den første gruppa, dei som jobbar aktivt for å øydelegge meir, må eg berre vente til døyr ut. I mellomtida må vi passe på at dei får så lite makt som mogleg. Men dei som trur at klima og natur berre er litt viktig, og dei som trur det ikkje er noko å gjere med det, dei kunne faktisk ha utgjort ein stor forskjell. Ja, det må vere dei eg er mest sint på. Lat meg få illustrere det med ein boligbrann der eg og nokre få venner står og forsøker å sløkke. Det kjem folk strøymande til. «Nei, nei uff og huff. Dokker får nok ikkje til å sløkke dette», seier ein av dei som trur alt går til helvete. «Jaja, men det er no andre ting som er viktigare enn eit hus», seier ein annan som trur andre ting er viktigare. «Det er ein familie inni der!» ropar eg irritert tilbake. «Ikkje fortel meg slikt, no blir eg trist og lei meg», seier han som trur alt går til helvete. I mellomtida kjem dei som jobbar for å gjere ting verre, køyrande i ein stor leddbuss og sperrar slik at vi ikkje kjem til for å sløkke. «Dokker må hjelpe oss med å fjerne dei som kjem og gjer ting verre!» ropar eg. «Tja», seier ho som meiner andre ting er viktigare. «Eg skjønar at dette huset er viktig for deg. Men dei som gjer ting verre, har jo ein ganske god skulepolitikk». Litt lenger borte står det nokon og ser ubekvem ut. «Dokker som sløkker brannen må ikkje lage så mykje styr ut av at det brenn. Då får eg brannskam!», roper den ubekvemme.

Eg burde sikkert ikkje latterleggjere folk på denne måten, men eg fekk mandat til å skrive kva eg kjenner på. Og det eg kjenner på, er først og fremst sinne over alle dei som kunne gjort noko, men som ikkje gjer det. For å rettferdiggjere det, må eg kanskje fortelje litt meir om kva eg gjer.

Ein klimaterrorist i emning
Eg har alltid vore pliktoppfyllande. Nei, det er ikkje sant, men då eg var liten, var eg særs pliktoppfyllande. Det er i alle fall mi eiga «fullstendig objektive» oppfatning. Faktisk hendte det at mamma vart glad viss eg gjorde noko eg ikkje hadde lov til, fordi ho var redd eg skulle bli for streit.

Då eg på barneskulen lærte om klima- og naturproblem, såg eg på det på same måte som dei fleste andre problem årsaka av ting vi menneske gjer. Viss du ikkje får til matteprøva, må du gjere leksene dine. Viss folk døyr av å køyre for fort, må ein følgje fartsgrensa. Viss ein får hol i tennene, må ein ete mindre sukker og pusse betre. Viss vårt levegrunnlag blir øydelagd av forureining, må ein slutte å forureine. Eg har aldri forstått folk som har spurt meg kvifor eg er engasjert for klima og natur. Viss det du er heilt avhengig av for å leve er i ferd med å bli øydelagt, skal ein ikkje då engasjere seg?

Så på skulevegen gjekk eg og samla søppel og flasker til pant. Dels motivert av ei frykt for naturkatastrofe, dels motivert av godteri kjøpt for pantepengar. Eg forsøkte å sykle og ta buss framfor å bli køyrd, eg dusja i kaldvatn og sløkka lysa overalt der eg gjekk. Eg klaga meir og meir på vanane til foreldra mine, og stilte upassande spørsmål til andre vaksne. Men på ordentleg vart det først då eg som sekstenåring gjekk på eit opent møte med Natur og Ungdom. Først då skjønte eg at vi var fleire som tenkte det same, og at dersom vi jobba saman, kunne vi sette dagsorden og få politikarane til å høyre på oss.

Eigentleg vil eg gjere som venene mine og bli ambulansesjåfør eller friluftslivsguide eller noko slikt. Men no er klima- og naturkrisa så prekær at eg må bruke all min kompetanse på å stogge ho.

No er eg 22 år, eg studerer geologi for å forstå meir av naturen, men mest jobbar eg tilnærma fulltid og ubetalt i Natur og Ungdom. I jobben min i NU følger eg opp lokallag, styrer organisasjonen, fotograferer, driv pressearbeid, skriv høyringsuttalar, lagar kampanjar for å få folk einige med oss, driv lobbyarbeid opp mot politikarar og undersøkjer ein del ting kring juss og oljeboring. Eg har slutta å dusje i kaldvatn. Eg har forstått at vi må gjere endringane strukturelt, og ikkje be enkeltindivid om å ta heile byrda. Eigentleg vil eg gjere som venene mine og bli ambulansesjåfør eller friluftslivsguide eller noko slikt. Men no er klima- og naturkrisa så prekær at eg må bruke all min kompetanse på å stogge ho. I tillegg til økologisk raseri, kjenner eg på økologisk forplikting. Eg har eigentleg lyst til å vere vanleg student og bli med gutta på skitur og jakt. Eg har lyst til å spele meir gitar, og kanskje byrje med teater igjen? Men noko inni meg fortel meg at eg ikkje har lov. Så lenge Norge held den miljøpolitiske linja som har vore gjeldande sidan lenge før eg vart fødd, kjenner eg ei forplikting til å bruke nesten all mi ledige tid til å avgrense global oppvarming og tap av naturmangfald. Så derfor kjennest det som eit svik når eg møter dei folka som lev det livet eg skulle ønske eg kunne leve. Når eg etter ein lang dag, først på lesesalen og så på kontoret, kjem heim klokka 21 og møter dei andre i kollektivet som har kosa seg på terrengsykkel i skogen heile dagen, då kjennest det urettferdig. Og det hjelp jo ikkje ein drit at eg kjenner det slik. Klimagassutsleppa går ikkje ned ved at eg er irritert. Så eg forsøker å legge det bort. Eg har det jo gøy iblant eg også, det er ikkje det. Kvifor skal eg tru at eg er så sabla heilag? Eigentleg er eg jo glad for at andre har det bra, og særskild i naturen. Hadde eg ikkje jobba i miljørørsla, hadde eg jo sikkert gjort det same som medbuarane mine. Eg er også signa med eit lite ekkokammer: kontoret mitt. Eg jobbar i eit ungt arbeidsmiljø der berre to av 30 er over 25 år. Alle jobbar der fordi dei tenkjer miljø er noko av det viktigaste i heile verda. Og alle er dyktige i jobben sin og forstår kva vi driv med og kva som driv oss. Derfor er eg for det meste skjerma frå dei mest ignorante. Altså, vi møter på dei kvar dag i kommentarfelta på sosiale media, vi ser dei skriv innlegg i avisene og høyrer dei spy ut eiter på TV og i radio. Men då er det liksom blitt rutinejobb. Å skrive ein kommentar, eit lesarinnlegg eller ringe ein journalist for å svare på noko uvitskapeleg tull, er blitt rutine. Verre er det når eg er ute på reise og til dømes står på stand på ein skule. Eg vil påstå eg er ganske god på nettopp det. Eg har verva godt over 100 nye medlemmar til miljøkampen. Men plutseleg blir du nøydd til å prate om klima- og naturkrise med folk som har eit eige blast andletsuttrykk som lyser ut «Visst du ikkje har noko gratis å gje meg, er eg ikkje interessert.»

Eller visst eg reiser heim, til dømes til juletider, og blir nøydd til å prate med gamle naboar på kyrkjetrappa. «Ja så, så du er heime igjen?» seier naboen. «Ja, det er vel lurt å kome heim for å passe på dei gamle», svarar eg. «Ja, Thor, ja. Vårt miljøalibi», seier naboen ut av det blå. Og eg må halde hardt i lommeforet på dressbuksa for å ikkje opne kjeften og seie at eg ikkje under nokre omstende skal vere noko alibi for nokon, og i alle fall ikkje for ein gamal, rik slask som deg som kunne brukt dei siste tretti åra på å bekjempe klimaendringar. Men det hjelp jo ikkje ein pert at eg seier det. Klimagassutsleppa går ikkje ned ved at eg lagar dårleg stemning på julaftan. Så eg held kjeft. Deretter går eg heim og skriv om det.

Klimagassutsleppa går ikkje ned ved at eg lagar dårleg stemning på julaftan. Så eg held kjeft

(...)

Sorg likevel
Når eg høyrer om den typiske forma for økologisk sorg eller klimaskam, tenkjer eg at dette ikkje gjeld meg. Eg har ikkje denne forma for sorg. Men noko er jo gale. Eg er jo ikkje lukkeleg over min livssituasjon, eg heller.

Ein helg drar eg på jakt med Bob, ein kompis som til tider kan verke heilt fri frå all form for økosorg og framtidsbekymringar. Sånn sett er Bob ein sabla god kamerat. Han får meg til å sjå sider ved livet eg hadde gløymt eksisterte. Vi er på jakt etter småvilt og skogsfugl. Eg vil ikkje skyte rype eller andre raudlista dyr. Etter å ha gått i lag og speida etter fugl ein stund, delar eg og Bob oss opp og går til kvar vår del av skogen. Eg traskar gjennom kratt til eg kjem til ein monokulturell, halvung granskog. Eg knekk hagla og legg meg ned i mosen. Det er heilt vilt kor stille og daud ein slik menneskeskapt skog er, særleg om hausten. Og mens eg ligg der og vurderer om det eigentleg er så lurt å halde fram med å speide etter skogsfugl ein kan skyte når ein nesten ikkje ser noko skogsfugl, kjenner eg på at eg er sliten. Ikkje av å gå. Men av at eg altfor sjeldan har tida til å kome ut i skogen. Fordi eg heller bruker tid på eit kontor slik at vi også i framtida har moglegheita til å gå i skogen.

«Jaja, Thor», tenkjer eg. «Her ligg du, overarbeida, sliten, i ein monokulturell daud kulturskog med berre ein treart og kanskje to moseartar, og ser etter dei siste dyra som enno ikkje er raudlista slik at du kan skyte dei. Singel er du også. Og for kvart minutt du ligg her og har fri, går det eit minutt nærare frist for arbeidet du skulle levert, pensum du skulle lese og at 1,5-graders målet blir nådd.»

Eg traskar gjennom kratt til eg kjem til ein monokulturell, halvung granskog.

Det med å vere singel er det jo lett å skulde bort på andre ting enn seg sjølv. Men i motsetnad til når alle andre skuldar på andre ting, er det faktisk sant i mitt tilfelle. Lat meg fortelje om ein sein kveld eg tok trikken heim. Plutseleg kjem det på ein heil haug med studentar kledd som om dei er på ferie på Hawaii. Med blomsterkrans og hulaskjørt. Tre av dei sett seg på dei to setene vis-à-vis meg. Dei pratar med kvarandre og er visst medisinstudentar. Ho eine jenta er overraskande vakker. Ho vender seg til meg og pratar på tullesvensk. Far min er svensk, så eg svarar tilbake på flytande jämtlandsk. Vi pratar saman dei tjue minutta opp til John Colletts plass. Når eg reiser meg frå trikkesetet for å gå av, grip ho tak i arma mi, sett opp eit blikk som ville gjeve Bambi hard konkurranse og seier – Nei, ikkje gå! Bli med på festen vår! Og i eit par sekund klarer eg ikkje sleppe blikket frå ansiktet hennar. Eg ser for meg at eg blir med ho på fest. At vi dansar i lag. At vi sit og pratar saman til alle dei andre går og vi blir kasta ut. Så går vi til ein park der vi kan halde fram med samtalen, berre fordi det er for spanande til å avslutte. Og idet dei fyrste solstrålene kjem fram i nordaust, lener ho seg mot meg og kysser meg. Og deretter gifter vi oss, flyttar til ei fin naturnær forstad med jobbar for geologar og legar i nærleiken. Og der er vi lukkelege saman.

– Beklagar, eg må gå, eg har mykje å gjere på jobb i morgon, seier eg. Ho blir skuffa og maser litt til. Eg går av trikken. Så går eg heim, legg meg og seier til meg sjølv at eg ikkje har lov til å angre meir. Neste dag er eg tilbake på kontoret og førebur presseutspel om oljeboring i Barentshavet.

Og slik held det fram.