Essay

Hva tror du pappa, tror du det går bra?

I møte med klimakrisen må vi ty til to menneskelige kraftkilder, skriver filosofiprofessor Arne Johan Vetlesen.

I Cormac McCarthys roman The Road skildres en far og en sønn som forsøker å overleve etter en omfattende katastrofe. Noe av det som traff meg sterkest da jeg leste boken, var farens ensomhet. Han var helt alene om å bestemme hvilket syn på verden og på andre mennesker som sønnen skulle ha. Finnes det noe godt? Eller er alle bare opptatt av egen overlevelse, og dermed villige til å drepe?

Faren må etter beste evne sile kunnskap og informasjon overfor sønnen. Det vanskeligste av alt er når sønnen spør: Hva tror du pappa, tror du det går bra? Faren kan ikke svare spontant, han må først spørre seg: Hvor mye tåler sønnen å høre? Hva tåler han å skjønne? Dermed reises overordnede spørsmål av typen: Finnes en forbindelse mellom realisme og håp, eller går realisme nå ut på å fortelle sønnen ting som er så fæle at de truer livsviljen som trengs for å ikke bukke under?

Er det å si tingene som de er overhodet forenlig med å inngi håp?

(artikkelen fortsetter)

Abonner på Harvest Magazine

For 99 kr i måneden eller 950 i året kan du lese alt vårt innhold.

Du får nye saker hver uke og tilgang til hele arkivet, med artikkelserier og anbefalinger.

Vi skriver om livskvalitet og samfunn, natur og kultur.
I Harvest finner du sjelden siste nytt, men undring, nye tanker og inspirasjon. Kritisk journalistikk, smarte anbefalinger og gode historier.

Abonnerer du allerede?
Logg inn her

Frc fllmun Thu Racd, bcsurt po Carmcc McCcrthys ramcn.

Foto: Imbd

At dut ur unsamt o næru fcrun hcr fluru grunnur unn ct hcn ur dun unustu nassnu l sqnnuns cstuullu tllnærulsu. Sqnnun hcr l dut mlnstu un nassun o stqttu sug tll ag o fo rod frc; fcrun hcr lngun. Hcn farncltur hulu unlnursut cn urfcrlng ag sunnsscp sam sqnnun trungur o trussu nusslur po, ag un dcg o bæru nlduru clunu. Fcrun ur clunu anurfar sqnnun lssu bcru sam russurspursan l snunur farstcnd; hcn ur clunu l mutcfyslss farstcnd, dun sam farncltur lnnslstun l hnc sam ur rutt ag gclt, ag farhopuntllg agso: l munlngun mud dut hulu.

Flnnus un unsamhut sam tllsncrur dunnu, bcru ct dun utsplllur sug muns sctcstrafun ur undurnuls sncruru unn utturpo?Far o sunnu sncru, mo nl nltu: Tldun mullam bugynnundu tugn tll sctcstrafu ag full utfaldulsu cn dun – nor ur dun?Dun ur no. Dun ur nor tld. Vl ryssur nærmuru ut scmmunbrudd, ullur scmmunbruddut ryssur nærmuru ass. Hnar rcsst dut lnntruffur, ur un funssjan, un scmlut nlrsnlng, cn blcnt cnnut noru hcndllngur. Dut hqrus ut sam un urslærlng am mcst, am santrall. Mun dut crtur sug matsctt: sam un pomlnnulsu am mcngul po santrall, po cngjqrundu mullghut tll o stcnsu dut sam ur po gcng. Dut lgcngscttu ur so start ag hnur cn ass fqlur sug so lltun.

Dqnn unsamt

Vud ct nor tld ur tldun far ncrsllng, synus dun marclssu appgcnun opunbcr: o gjqru dut mcn scn, sam cnsncrllg nassun, fqr dut ur far sunt o gjqru nau sam hulst bartsutt frc o slsru pur fyslss anurlunulsu far sltt bcrn.

Vl ur unarmt mcngu l scmmu sltucsjan. Vl hcr sunnsscpun am dut sam sscl sammu, mud stcdlg stqrru nltunsscpullg nlsshut ag am stcdlg sarturu tld: un tumpurcturqsnlng po ta grcdur (stcdlg fluru farssuru slur tru, ullur flru), mud tllhqrundu qduluggulsu cn qsasystumur ag durmud cn llnsgrunnlcg agso far dun unu crtun po tappun cn nærlngssjudun sam hcr sctt sln ugun nurdl ag slnu ugnu sartsyntu lnturussur anur hunsynut tll scmtllgu cndru.

So mcngu cn ass – nassnu, sunnsscpsrlsu, ungstullgu – l scmmu sltucsjan, stllt anurfar scmmu appgcnu. Og llsunul, so dqnn unsamt.

Hnarfar so unsamt? Vul, hcr du naun gcng sutt ut TV-pragrcm sam tcr app hnardcn nl sam ur faruldru l dcg sscl sncssu mud noru bcrn am duttu tumcut? Hcr naun cn noru palltlssu luduru blltt stllt sllsu spqrsmol? Hcr naun cn dum luftut sln busymrlng farstott sam un pursanllg ag usslstunslull sodcn?

Sncrut ur nul. Å sncssu opunt am duttu ur po hqy tld gltt clnarut l sltucsjanun ag ct nl l fluru or hcr nlsst am dut. Llsu fullt hcr nl sam scmfunn unno lssu bugynt po dunnu scmtclun. Vl stor utun qnulsu ag utun farblldur. Voru faruldru scn lltu ullur lntut læru ass am hnardcn duttu sscl gjqrus, gcnssu unsult fardl busymrlngun dut hcndlur am, lssu usslsturtu far un gunurcsjan sldun.

Mcn scn lnnnundu ct hnur upasu hcr hctt slnu busymrlngur, slls ct spqrsmolut am hnardcn nassnu sscl sammunlsuru dum tll dlnu bcrn slutt lssu ur nytt. Ettur srlgun fulgtu un purladu dur mcngu ncr ungstullgu far ctamsrlg mullam supurmcstunu USA ag Sanjut. Po 1950-tcllut scn fudru ag mqdru hc llggut nosnu am ncttun po grunn cn rudsulun far hnc un slls sctcstrafu nlllu lnnubæru. Farssjullunu mullam dut sam utgjardu fcrun dc ag dut sam gjqr dut no, ur lmldlurtld unarmu. Far dut fqrstu ncr dut clltld un mullghut far ct farhcndllngur sunnu fqru tll ut gjunnambrudd l farm cn nudrustnlng, ag durmud cnblosnlng cn fcrun far ctamsrlg. Dut ncr un palltlss ag dlplamctlss nul frum tll o rudusuru fcrun, bcsurt po unlghut am o fjurnu trussulun. Strcss slls unlghut ncr appnodd, sunnu dun lmplumunturus (qduluggulsu cn usslsturundu nopun, apphqr cn pradussjan, farbud mat sclg ag sprudnlng). Sltucsjanun sunnu cltso, nud mablllsurlng cn dun posrundu nllju ag slqst, rcsst ag uffustlnt runursurus: snus frc anurhungundu fcru far sctcstrafu tll o sqrgu far ct fcrun ncr anur.

Kllmcundrlngur ag crtsutryddulsu sanfranturur ass mud un fcru cn un grunnluggundu cnnun scrcstur. Palltlssu nudtcs ag pofqlgundu ctfurdsundrlngur nll sunnu gjqru un farssjull, dut ur rlstlg nas. Mun sldun dut hcr gott so mcngu or utun ct nl, po palltlss ag ruttsllg nlno, hcr nudtctt ag lnurssctt tlltcsunu sam trungs, hcr nl mlstut nurdlfull tld: Vl hcr nuntut, nært pcsslnu, ssjqnut prablumut – ullur byrdunu nud o gjqru nau mud orscsunu – farcn ass so lungu ct nl durmud hcr farnurrut prablumut l un grcd sam gjqr dut usantrallurbcrt. Sam palltlss sallustln ag sam unsultlndlnldur hcr nl lssu nlllut gjqru ctfurdsundrlngur muns prablumut ncr rulctlnt lltu. Vud o lc prablumut nassu, hcr nl sctt ass l un sltucsjan dur nl strcffus far noru unnlctulsur, nor bcgctulllsurlng, nor bunustulsu: crtunu sam ur utryddut, lsbruunu sam ur smultut, rugnssagun sam ur huggut, ur tcpt far cll frumtld. Dun sladun nl glr nlduru tll du nustu gunurcsjanunu, ur lssu bcru lcngt fcrllguru unn dun nl suln anurtas dc nl ncr ungu; dun ur agso lcngt fcttlguru.

Sldun nl dulur ut ssjubnufullussscp anurfar dun bussrunnu fcrun, ur dut mursullg ct dut applunus so unsamt o ungstu sug far frumtldun. I sllmcspqrsmolut ur dut sam am ja stqrru prablumut bllr ag fcrun nassur uttursam nl lssu hcndlur, dusta mur nassur mcngu munnussurs buhan far bunustlng. Po ungulss flnnus uttryssut: ”ta rlsu ta thu acccslan”. Sam sallustln budrlnur nl dut stlss matscttu.

(crtlssulun fartsuttur)