«Byen gjev status og legg lista som vi andre må måle oss etter»

Husbonden var i ferd med å avslutte eit lite opprustingsprosjekt på kjøkenet. Ny ventilator og lamper over kjøkenbenken var montert, og han vart tydelegvis nøgd med resultatet: "So! Nett so i bynnj!" kom det spontant. Han tenkte ikkje over det, det var ein automatisk refleks. Uttrykket var innlært og lagra sidan oppveksten i bondegrenda i Jølster, og betyr noko slikt som: Her har vi stakkars bondetampar fått til noko som må kunne måle seg med det dei har i byane. Slik har det vore, så lenge vi kan hugse: Byen gjev status og legg lista som vi andre skal måle oss etter. Dette veit vi, det sit i refleksen.

Status er ein merkeleg ting. I den elles så framskridne og opplyste verda måler vi framleis kvarandre etter status og rang. Og status-skiljet mellom by og periferi er tydelegare enn nokon gong. Det er blitt greitt å seie det høgt no, av dei som styrer oss: Det er byane som gjeld. Tettbygde, folkerike strok er i prioritet. Dei skal vere førebilete, lokomotiv og utstillingsvindauge. Dei skal dra oss andre med seg etter pannehåra. Skal vi hevde oss, må vi bli som dei. Like store, like sterke, like robuste, like fine og moderne.

Der er ikkje vi. Vi sit no her på neset vårt, i distriktsnoreg, i annleisfylket Sogn og Fjordane, og sjølv med nye lamper over kjøkenbenken er her slett ikkje som i by'n. Her er rolegare, vakrare, friskare, enklare, traustare, seinare, mjukare, opnare. Nokre vil seie kjedelegare, meir stilleståande, meir forgubba, mindre dynamisk, mindre moderne og utvikla. Såpass ulikt er det at deler av ein leiarartikkel i Klassekampen vart sitert i Bergens Tidende:

"Sogn og Fjordane er det nærmaste du kjem paradis her i verdas rikaste land, og det er slett ikkje berre fordi fylket er så guddommeleg vakkert. Statistikkane viser at dei vel 100.000 innbyggjarane rett og slett har det betre enn andre nordmenn. Fjordfylket skårar høgt på indikatorane som bør vere høge og lågt på slikt som ikkje er så bra."

Vi lever i paradis. Var det ikkje det vi visste? Det har vore tydeleg for oss heile tida, då vi gjorde våre val. Men kva verdi har eit dugande paradis eigentleg, i våre dagar? Før var paradis eit ord med klang av himmelrike, av æveleg lukke og fridom frå sorger. Men no? Målinga av folk sitt forhold til gudstru kom rett før påske, og kunne opplyse at berre rundt halvparten av oss trur på ein gud. Så paradis..? Trua på himmelriket taper seg vel i same takt, og ordet har no truleg meir klang av naivitet og oppspinn enn av herlegdom. Dei akterutseilte, dei som ikkje følgjer med i tida og dei nye tenkjemåtane, dei som lever på ein alderdommeleg utopi, dei er det som held seg til trua på paradis.

Eit paradis kan vere eit greitt feriemål, ei vakker hyttegrend. Men opplyste, moderne menneske trur ikkje på paradis, langt mindre buset seg og satsar livet sitt der. For det er slett ikkje slik som i by'n. Det er for lite robust. For lite dynamisk og moderne. Det er for lite folk, for få spennande jobbar, for lite trafikkaos, for lite luftureining, for lite trengsel, for låge bustadprisar, for lite stress, for lite kriminalitet og vald, for korte barnehagekøer, for høge skåringar på skuleundersøkingar, for få elevar pr. lærar. Det er rett og slett ikkje til å tru, slik som himmelrike flest.

Der er for mange folk som ikkje veit sitt eige beste, som finn livskvalitet i natur, som stemmer imot kommunesamanslåingar og reformar, nedleggingar av skular, samanslåing av høgskular og utflagging av arbeidsplassar. Som tviheld på norsk landbruk og kortreiste opplevingar, tradisjonsmat og nynorsk. Som nektar å ta inn over seg EU-direktiv og tollgrenser og verdas evige gang mot noko større, meir sentralt, meir globalt. Som ikkje let seg drive i flokk til stordriftsfordelane i by'n. Som skaper krøll og trenering for dei framsynte leiarane som vil rasjonalisere, reformere, slå saman, slå ihop, byggje ned for å byggje noko anna opp. Som er gamaldagse og plagsame og treng omvending til moderne tru og tenkjemåte.

Så er altså verda snudd på hovudet, og eit paradis er no ikkje lenger noko å rope hurra for. Er det vi eller verda som er på villspor? Kanskje paradisbuarane burde reise seg i protest. Eit første steg kan vere å slutte å tenkje og seie slikt som "nett so i by'n", og la det gå automatikk i statustankane vi er oppfostra med.
Finst det ikkje i staden eit marknadsføringsbyrå som kan fortelje byfolket om føremonene med eit godt, gamaldags paradis - gudstru eller ikkje? Som på ein enkel og talande måte kan koble samanhengane mellom levekår, trivsel, livslukke og skåringar på dei rette indikatorane i ei heidundrande kampanje som rekk heilt inn i reformatorane og samanslåarane sine gemakkar? Slik at dei, neste gong dei ser går ut og ser ein løvetann på fortauskanten seier til seg sjølv: "So! Nett so i paradis!"