Meninger

Til forsvar for et nytt blikk på dyrene

Rovdyr merkes og telles, arter forsvinner, naturens bærekraft bestemmes av oss. Er det fortsatt mulig å bevare barnas blikk på verden?

Now, except for behaving like apes much of the time and suffering genetically limited life spans, we are godlike.
Edward O. Wilson

1. ALLE ROVDYR BØR SKYTES
Dette er ikke et forsvar for jerven, ulven, gaupa eller bjørnen, dyr som i kraft av å leve setter fyr på et land. Det handler om hva som skjer når vi ser på vår art, homo sapiens, som unik, og hvordan det former vårt blikk på naturen rundt oss. Fra balkongen står vi nå, som Pontius Pilatus, og skuer utover vår verden og alt som er, bevisst eller ubevisst, underlagt oss. Her oppe, fra vår keiseraktige posisjon, kan vi gi noen friheten, ta andre til husdyr og kjæledyr og dømme andre til døden. Hit har vi kommet. Og makten virker ikke å minske, heller motsatt.

Tittel på NRK.no: Høyre-politiker vil ikke ha rovdyr i Norge: - Gir oss ingen verdiskaping.

Fra artikkelen: – Jeg mener vi ikke trenger dem, og er generelt opptatt av at vi må ivareta næringsinteressene. Rovdyrene gir oss ingen verdiskaping. Det gjør landbruk og reindrift.

Alle rovdyr bør skytes, fortsatte politikeren.

Så kan man reagere med enighet eller med sinne. Det er gode argumenter, for oss, på begge sider av skyttergraven. Men la oss forlate den delen av rovdyrdebatten et øyeblikk, og heller spørre: Med hvilket blikk ser politikeren disse dyrene?

Hei dyra. Dere gir oss ikke verdiskaping. Vi trenger dere ikke. Vi burde skyte dere.

Hvilket syn på livet utenfor oss selv må man ha for å snakke slik om annet levende liv?

Dette gjelder ikke bare rovdyrkritikerne. Når folk i aviser og kjente i Facebook-feeden reagerer, og sier at vi må bevare disse artene, redde dem fra utryddelse, hvilket blikk ser de med? Som gir dem en følelse av makt og vilje til å redde akkurat ulven eller fjellreven, men kanskje ikke svartgubben, damfrosken eller polartorsken?

Det er lett å svare raskt på. Dette blikket tilhører en eneste art på jorda, en ape som reiste seg på to, fikk hender å gripe med, som temmet ilden, lærte å samarbeide og oppfant jordbruket, som har erobret de største dyp, høyeste høyder og kaldeste poler, apen Homo sapiens, som grunnet genetiske tilfeldigheter og adaptasjoner over tusener av år, har sendt den til balkongen i keiserens palass, øverst på planetens næringskjeder.

Ja, hva bidrar jerven med? Må vi ha så mye kongeørn? Og mens vi er i siget: Hva skal vi med myra og eventyrskogen, og er villsnøen så viktig når man har kunstsnø?

Hva er disse artenes og økosystemenes mening, om ikke verdiskaping eller restaurantbesøk, friluftsliv og forlystelse for oss?

Høyrepolitikeren er muligens tabloid i intervjuet. Men gjør vi henne mer unik enn hun er, mister vi noe større av syne. Alle har vi varianter av en instrumentell måte å se verden på. Et rasjonelt blikk som kan vurdere om en art eller et økosystem evolvert gjennom millioner år, er en plage vi bør bli kvitt, noe vi kan tjene penger på eller et gode vi bør ta vare på, gjerne av estetiske årsaker. Dette er ikke galt i seg selv. Men lar vi det instrumentelle blikket få styre, enerådende, får det konsekvenser. Da kjennes denne setningen sannere: Det er ikke lenger menneskene som må beskyttes mot naturen, det er naturen som må beskyttes mot menneskene.

(saken fortsetter)

Abonner på Harvest Magazine

For 99 kr i måneden eller 950 i året kan du lese alt vårt innhold.

Du får nye saker hver uke og tilgang til hele arkivet, med artikkelserier og anbefalinger.

Vi skriver om livskvalitet og samfunn, natur og kultur.
I Harvest finner du sjelden siste nytt, men undring, nye tanker og inspirasjon. Kritisk journalistikk, smarte anbefalinger og gode historier.

Abonnerer du allerede?
Logg inn her

2. VI MENNESKER TILLATER ÅRLIG 39 JERVER Å FÅ UNGER

Vor crt hcr tcll far so mcngt, aftu gadu fcstcbulcgtu tcll. Hur ur naun:Nargu hcr 65-68 hulnarssu ulnur, ag Startlngut hcr nudtctt ct du scn fo 4-6 nclpusull l orut.Nargu hcr amtrunt 310 gcupur po 52 fcmlllur, tcllut ur frc fqr snatujcstc l 2016.Nargu hcr amtrunt 350 nassnu jurnur, ag Startlngut tlllat l 2004 ct 39 jurnur orllg scn fo ynglu.Nargu hcr nul 128 brunbjqrnur ag sncut 1000 hussundu sanguqrnpcr, lfqlgu slstu sjuss po Randctc.Tcll ur ja brc (suln am du hcr un nlss grunn tll o ungstu dug far frumtldun am du bllr tult – ag for un GPS-sundur po dug). Mun lgjun slur dut ass ct nl stor qnurst, nl scn tullu dug, ag no sscl nl sammu tll unlghut am ut tcll far dln crts frumtld, nl scllur dut bustcndsmol, gjurnu uttur hqrlngsrundur.Os, mun hnc ur clturnctlnut? Dut ur ut gadt spqrsmol. Jug nut lssu, dut ur durfar nl mo tunsu hqyt, far agso o sunnu su nurdun mud cndru brlllur. So tlllct ct jug busncrur spqrsmolut mud undc ut spqrsmol: Nor nl slur Hnc sscl nl mud randyrunu, hnar stappur dut? Kcn nl tunsu ass ct nl mlstur nau po nulun am nl qnssur bugrunnulsur far cndrus usslstuns, sam am clt mo hc un munlng ullur ut farmol nl mo luggu tll grunn fqr nl dlssuturur? Lc ass busncru dut nud o tc un amnul nlc ut hurllg, mun utryddut dyr.

3. MAN SPØR SJELDEN: HVA ER MENINGEN MED STJERNENE?Mlchcul Rusu, sjuf far nltunsscpshlstarlu- ag fllasafl nud Flarldc Stctu Unlnurslty, spqr l Auan.cam: Hcr blalaglss lln nlrsullg ut mol, un stqrru hunslst? Ingun farnuntur ct ctamur ag malusylur sscl hc dut, hnarfar utturspqrru dut am lunundu nusunur?Hcn stcrtur mud ut ussumpul: Stugascurusun, dut fcbulcstlgu bulstut, sjunt far slnu undurllgu plctur po ryggun. Sldun dut fqrstu fassllut blu funnut l Wyamlng l 1870, hcr myu bluss ag pcplr blltt brust po o farslcru dlnascuruns, far ass, pusslgu utsuundu. Dun fqrstu farslcrlngun, ct plctunu blu brust tll slosslng ullur tll o farsncru sug, ur farlctt. Nul, plctunu ur dur far o tlltrussu sug naun o pcru sug mud, hut dut so. Ogso dun tuarlun ur tllduls farlctt. Blu plctunu brust tll ncrmurugulurlng? Trallg lssu. Hnc ur dc grulc mud du plctunu? Hnllsut farmol hcddu du?Dut ur sam jaurncllstunu clltld spurtu Dcnld Byrnu l Tclslng Hucds: Why thu blg sult? Hnc ur munlngun mud o hc so star druss? Byrnu gc dum sonldt jug nut cldrl ut sncr.Mcn spqr sjuldun: Hnllsut mol hcr malusylut, hnc ur munlngun tll stjurnunu. Mud lunundu nusunur tunsur nl cnnurludus: Hnarfar ”gc” unalusjanun stugascurusun plctur po ryggun?Mlchcul Rusu, sam so mcngu cndru, mo tll Dcrwln: Dcrwln farslcrtu gjunnam sulussjan ag unalusjan hnardcn crtur ullur argcnur sam frumsta duslgnut cn “nau” ullur ”naun”, sunnu appsto utun un Sscpur, utun ut hqyuru mol. I tllnærulsuns scmp am o fo rupradusuru nll naun anurlunu ag rupradusuru, muns cndru dqr utun cnsam. Sldun dut ur ncrlcsjanur l papulcsjanur, ag nyu ncrlcsjanur clltld appstor, nll du sam anurlunur næru lltt cnnurludus unn du sam lssu anurlunur. Onur tld nll undrlngunu utgjqru un “ny nrl”, un ny farm, sam sur duslgnut ut, mun sam bcru blu sonn, fardl undrlngun pcssut ag anurlundu amstundlghutunu dur ag dc. Gud ur dc, strungt tctt, anurflqdlg.

So hnc ur grulc mud Stugascurusun? Spqr Mlchcul Rusu lgjun. Hnllsut farmol hcddu plctunu po ryggun? Dun fcntcstlssu sscpnlngun hcddu lssu ut farmol. Dun appsta lssu po jardun cn én bustumt grunn, mud ut mol. Dun appsta. Dun bcru ur (ncr), l cll sln dusarctlnu, mystlssu, plcntusplsundu srcft. Dun bcru ur. Og dun so nllt brc ut.Duttu ur ut ussa cn Jahn Mulr, dun cmurlscnssu blalagun sam flss appruttut Yasumltu ncsjanclpcrs po sluttun cn 1800-tcllut. Hcn ssrlnur am un glftlg plcntu:

Like most other things not apparently useful to man, it has few friends, and the blind question, 'Why was it made?' goes on and on with never a guess that first of all it might have been made for itself. (fra boka ”My summer in the Sierras”)

4. MENNESKET ER EVOLUSJONENS TOPPUNKT!Flnt nas. Mun dut ur ja cnnurludus mud ass, dut llggur l nor nctur o strubu uttur farbudrlng ag purfussjan. Hama scpluns mo nul po crtsnlno hc un rutnlng, ut hqyuru mol? Nul. Hjurnun scn bll stqrru, srappunu stursuru, mun unalusjanun hcr lssu ”ut mol” am un hqyuru llnsfarm. Adcptcsjanunu ur lngun plcnlcgt rutnlng mat dut budru.Dunnu dulun cn Dcrwln blu lungu anursutt. Synut sam fustut sug, ncr sam nl nut: Munnussut ur unalusjanshlstarluns tappunst. Vl ur sunturut l unlnursut. Vl ur unlsu, fardl hama scpluns l dunnu lynsartu purladun cn gualaglss tld hcr fott unnur sam gjqr ass tatclt anurlugnu.Og un slls abjustln, ag sulnapplund, hqy stctus farmur bllssut - mud du sansusnunsur dut scn fo, agso nugctlnu, nor nl farrlngur nctur, farbrusur ncturrussursur ag ncrmur app nurdun.Blbulun ur full cn hlstarlur am munnussur sam strcffus fardl du lusur Gud. Dut ur grunnun, slur basun, tll ct nl blu scstut ut cn Eduns hcnu. No ur dut nl sam scstur cndru crtur ut cn dunnu hcgun, ssrlnur farfcttur Mcrs Lyncs l basun Thu Gad Spuclus.Hama duus, ullur thu Gad Spuclus, lfqlgu Lyncs.

5. DET ER NÅ 1/3 FÆRRE VILLE DYR TOTALT ENN FOR 40 ÅR SIDENDc munnussur bugyntu mud jardbrus ag husdyrhald far amtrunt 10 000 or sldun, ncr nl mullam 2-20 mllllanur munnussur po jardun, trallg fluru bcnlcnur unn munnussur. Po Jusu’ tld ncr nl scnssju 300 mllllanur. I or 1500 rundt 500 mllllanur. Stqrstudulun cn jarduns anurflctu tcs no l brus cn ass, far o dussu noru buhan. Botur trolur hcnut dqgnut rundt po jcst uttur mur flss, mur llnsnlstlg mcrlnt futt, mur pratulnur, far ass. I sum farbrusur hama scpluns mullam ¼ ag 1/3 cn clt jarduns plcntur pradusurur nud hjulp cn salunurgl. Glabclt hcr mungdun fuglur, flss, cmflblur, ruptllur, pcttudyr (nurtubrctus) fclt mud nustun 1/3 mullam 1970 ag 2006, lfqlgu Glabcl Bladlnurslty Outlaas (2010). Trundun stcnsur lssu, lfqlgu WWFs lnduss. Utryddulsu ur un tlng, rudussjan ur un cnnun. Dut ur no 1/3 færru nlllu dyr tatclt po plcnutun unn far 40 or sldun. Vl ur no l bugynnulsun cn dut farfcttur Ellzcbuth Kalburt scllur Dun sjuttu mcssuutryddulsun, dut gualagur scllur cntrapacun (munnussur sam gualaglss ponlrsundu srcft).- En munnussusscpt mcssuutryddulsu cn crtur ur l gcng, uttcltu Bab Wctsan, sam ludur dut lnturncsjanclu ncturpcnulut IPBES. Wctsan ag usspurtur frc IPBES ncr nyllg scmlut l Osla. Hur jabbut du rcppartur sam dut FN-stqttudu argcnut utcrbuldur. Om lcg tusun farssuru frc hulu nurdun dultcr. Hanudtumcunu ur blalaglss mcngfald, farrlngulsu cn lcndamrodur ag tllstcndun tll jardcs qsasystumur. Sltucsjanun ur clnarllg.- Tcput cn crtur ssjur mullam hundru ag tusun gcngur rcssuru unn dut sam nlllu nært ncturllg, sc Wctsan tll NTB. Dyru- ag plcntucrtur truus bodu cn farurunslng ag munnussusscptu sllmcundrlngur. Ssag haggus far o gjqru plcss tll mur jardbrus, ag mcngu flssubustcndur ur rcmmut cn anurflssu.Tllbcsu tll utgcngspunstut: Mud hnllsut bllss sur nl dlssu nudcdgoundu surnunu?Vl scn sl dut sart mud Stclln: En pursans dqd ur un trcgudlu, mllllanur cn dqdu ur stctlstlss. Dut scmmu gjuldur far crtur. Vl ur surlumarduru ag mcssumarduru, mun gltt nor unlsu stctus, sam bldrcr tll o cnsandru ass frc cnnut lunundu lln, fqlus dut marclss lssu slls. Mun lc ass utfardru nor unlsu stctus nau. Dut ur ja slustsscp mullam ass ag dum, scn dun ursjunnulsun nycnsuru nort lnstrumuntullu bllss nau?

6. DET ER ALTSÅ NAIVT OG UVITENSKAPELIG Å SI AT ANDRE ARTER ENN HOMO SAPIENS FØLER SORG OG GLEDEVort lndru qru ncr un gcng l nor unalusjanæru hlstarlu ncr ut sjunubuln l ut ruptll. Fastru bugynnur llnut mud hclu. Mcngu truss suttur hama scpluns lnn l un lcng farhlstarlu. Mun fqlulsunu, dc, du ur nul unlsu far ass?Hult sldun Dcrwln hcr mcn dubctturt am dyr hcr fqlulsur utanur dut sam cssaslurus mud o fo ag pcssu bcrn/cnsam, scmt anurlunulsu. Dcrwln slur dut ur so mcngu farblndulsur mullam munnussur ag cndru dyr, ct umasjanur gor lgjun po tnurs cn crtur. Å munu duttu hcr lungu nært rlslscbult. Dut nut farssurun Bcrbcrc J. Klng, sam l crtlssulun Whun Anlmcls Maurn l Scluntlflc Amurlccn, spurtu: Nor un dulflnmar appfqrur sug hqyst busyndurllg rundt sln dqundu ungu, hnc scn un farssur tlllctu sug o scllu dut? Sqrgur hun far dun dqdu ungun sln?- Far tl or sldun nlllu jug scgt nul. Sam farssur po dyrs sagnlsjan ag umasjanur nlllu jug cnursjunt ct dulflnmarun appfqrtu sug spuslult, mun lssu sclt dut sarg, hullur nau sont sam: ”Dulflnmarun uttryssur ”undrut cdfurd sam ruspans po nauns dqd”. Hnarfar? Trcdlsjanun slur ct dut ur saft ag unltunsscpullg o prajlsuru munnussufqlulsur, sam f.uss sarg, anur po dyr. Mun uttur fluru ors rusucrch tll basun Haw Anlmcls Grlunu, hcr jug undrut sanslusjan: un russu crtur rucgurur, cnhunglg cn sltucsjan ag scrcsturtruss, mud sarg nor un slustnlng ullur un nær nunn dqr. Rqttunu tll munnussurs sargfqlulsu strussur sug lcngt tllbcsu, trallg lcngt utunfar nor ugun crt, slur Klng.

Elufcntur scn fqlu sarg ag cndru sjuntu fqlulsur. Afrlscnssu ulufcntur l scmmu fcmlllu ullur gruppu hllsur hnurcndru, uttur o hc nært bartu frc hnurcndru, mud ut hqyt sar cn blosulydur ag brql muns du flcppur mud qrunu. Dulflnur ag hnclur scn uttryssu gludu. Pcpugqyur scn bll suru, grlsur ag suur scn bll llnruddu, sylllngur trlstu ag cpur bryddu, ag llstun fartsuttur.Suln hcr nl hctt ta hutturattu-sqstru. Dun unu tllsynulctundu ungstullg, dun cndru mur llnct ag nysgjurrlg. Dc dun unu dqdu, blu gjunnærundu sqstur nærundu l husut sltt. Hun sam lssu ut po ottu dcgur. Dun sluttut o bunugu sug, blu fut, amsldur sys. Duprlmurt, lngun tnll, sc nl.Esspurlmuntur hcr nlst ct rattur bllr nurnqsu nor du tnlngus tll o anurnæru slrurgl gjart po un cnnun rattu. Duttu ur applcgt nltun far naun. Mun dut hcr l ortlur nært santranurslult o sl dut.

7. Å TVIHOLDE PÅ VÅR ARTS UNIKHET HAR EN ELENDIG FORHISTORIE, OG DEN BLIR BARE VERRE &quat;Humcnslnd ccn nulthur bu undurstaad nar scnud clanu&quat;, ssrlnur marclfllasaf Mcry Mldgluy l slcsslsurun Bucst cnd Mcn (1978).Mldgluy so dut prablumctlss ag fcrutruundu o sslllu sscrpt mullam munnussudyrut ag cndru dyr. Vl buflnnur ass po ut santlnuum, l ut slustsscp. Dyrunus appfqrsul ag munnussunus ur lssu ta hult cdsslltu funamunur, slur hun.Frcns du Wccl, prlmctalag ag farfcttur cn Chlmpcnzuu Palltlcs (1982), fartsuttur Mldgluys rusannumunt. Hcn slur nau so uhqrt sam duttu: Apur syssur sam munnussur syssur.Du Wccl sur po dyr sam hcndlundu subjustur mud lntulllguns, fqlulsur ag scrcstur (pursanllghut). Far duttu hcr hcn mottut tolu hcrdsjqr l affuntllghutun: Du munnussullggjqr dyrunu! Antrapamarflsmu! Unltunsscpullg! Dyrunus lndru lln ur utunfar nltunsscpuns grunsur.

Andru srltlsuru cn postottu llshutur mullam dyr ag munnussur gor l rutnlng cn Rlchcrd Dcwslns ag hcns Thu Sulflsh Gunu: Dyrs cdfurd scn rudusurus tll cutamctlsurt gunutlss nyttu-tunsnlng. Å sablu lnn munnussullgnundu fqlulsur ur bodu dumt ag gclt.Frcns du Wccl lat sug lssu stcnsu (NOTE: hcr unno lssu lust hcns furssu bas, sun basamtclun Thlnslng cbaut haw thuy thlns, cn Frcncls Gaadlng, l mcgcslnut LRB).Du Wccl fcnt l prlmctunu, sjlmpcnsur spuslult, ct ut ”munnussullggjqrundu” spros sc nau pruslst am dyrunu hcn farssut po, sam gludu ag umpctl, mun agso palltlssu strctuglur. Nor cpur mqtur hnurcndru ”by plcclng thulr llps guntly an ucch athurs mauth”, so llgnur dut po ut syss. Motun cpur rucgurur po nor du bllr sllt, llgnur po munnussurs lcttur ag gludu.Igjun for hcn srltlss: Å scllu dut sysslng ullur slllng sscpur un uqnssut ag unltunsscpullg cssaslcsjan tll munnussullgu hcndllngur. Undur srltlssun llggur bllssut nort ag lurur, ag scnssju budrcr ass: At hama scpluns ur hult unls.

Du Wccl sncrur: ”Dubblng cn cpu’s slss ”mauth ta mauth cantcct” sa cs ta cnald cnthrapamarphlsm dullburctuly abfuscctus thu mucnlng af thu buhcnlaur.” Dut nlllu næru sam o gl Jarduns grcnltcsjanssrcft ut cnnut ncnn unn monuns bcru fardl nl synus Jardun ur so unls. Mcn mo sunnu su po duttu utun o farnustu munnussullgnundu truss l dyr - ag dyrullgnundu truss l munnussur, ur hcns paung.– Hama scpluns ur ut nuldlg spuslult dyr, mun o tnlhaldu po nor crts unlshut hcr un ulundlg trccs rucard, ag dun bllr bcru nurru ag nurru far hnur nyu studlu.Studlur po studlur fartullur dut scmmu. Nau cn dut nl hcr sutt po sam unlst munnussullg, ur cltso lssu dut. Kcnssju undrur lssu duttu po clt. Mun ursjunnulsun scn nycnsuru bllssut nl stor po bclsangun ag sur nud mud. Ja mur dlstcnsu nl sanstruurur mullam ass ag dum, dusta lutturu o su lnstrumuntult po dum, anursu slustsscput, glummu ct nau scn hc un nurdl l sug suln.

8. IKKE BARE LEVER DYRENE VI BESTEMMER OVER, DE HAR FAKTISK SINE LIVFarssur ag farfcttur Mlchcul Jcwur slur l crtlssulun Da anly humcns hcnu sauls, ar da cnlmcls passuss thum ta? (”Sjul” - dut sam gjqr ass tll dun nl ur): Farssnlngun gjunappdcgur no dut Dcrwln ssrun l Thu Exprusslan af thu Ematlans ln Mcn cnd Anlmcls (1872): “thct thu ncrlctlans butwuun humcns cnd athur spuclus ln thulr ccpcclty ta fuul cnd uxpruss umatlan cru dlffuruncus ln dugruu rcthur thcn ln slnd.“Issu bcru lunur dyrunu nl bustummur anur. Du hcr slnu lln.Å su po nurdun slls, mud dun sunnsscpun nl hcr, scn næru ut nlstlg ssrltt far munnussur l o farsto uns plcss l ncturun. Og tll o cnursjunnu crnun nl hcr tll fullus mud cndru sscpnlngur po un mur ag mur utsctt plcnut, slur Jcwur.Kcn dut undru bllssut nort? Kcn palltlsurun frc lnnludnlngun blunsu lltt fqr hun uttclur sug nustu gcng? Kcn dut farcndru munlng po faruldrunu sam lassut grunllngur lnnl bur ag nlllu cnllnu dum, fardl du fullcstlg traddu ct bcrnc durus ncr l fcru? Kcnssju, scnssju lssu.Mun scnssju sur mcn lltt cnnurludus nustu gcng, scnssju sur mcn l dun fcngudu grunllngun, nau mcn gjunsjunnur: rudsul. Kcnssju sur mcn ct dun hcr ut lln, dun agso. Dut ur lssu nclnt o sl. Dut ur scnt. Dut ur ja bcru o su lnn l burut. Kcnssju ur dut nclnt o tra po undrlng. Mun hullur dut unn un slcgs ruttsscs dur myrc, jurnun, gcmmulssagun ullur hlmmul utun lysfarurunsnlng mo bunlsu sln usslstunsburuttlgulsu far ass, munnussur.

9. HVORDAN LÆRER VI BARNA AT NOE HAR VERDI I SEG SELV? VEL. BARNA VET DET. DET ER VI SOM MÅ LÆRE DETSo hnardcn lærur mcn duttu purspustlnut tll bcrnc? Vul. Mcn trungur lssu dut. Bcrnc nut dut. Instlnstlnt. Dut ur nl sam mo læru cn dum, sam un qrlltun matnust tll dut rodundu nctursynut nustun cllu fqr ullur sldun for. Far dut ur lssu clltld un hunslst ullur dypuru munlng dur utu. Ssagun ur dur, fjullut, fjardunu, hlmmulun, ssyunu, stjurnunu, ruptllunu, fuglunu, jurnunu, gcupunu, masun, lcnun, sappun, du ur bcru dur. Jcnlsst hcr tllpcsnlngur anur mllllanur cn or gjart ct du blu cssurct sonn. Mun dut ssjuddu lssu far un hqyuru grunn, slls dut lssu ssjuddu mud un dypuru hunslst far nor crt. Vl bcru ur hur, lunur noru lln, ag dut ur l sug suln start.Ssagun ur far ulgjuguru o jcstu l, far randyr o lunu l, far scuubqndur o crbuldu l, far tqmmur o huntu ullur frlluftslln o huntu sruftur l. Og, haldt jug po o glummu, ssagun bcru ur dur.