Klimasorg

Hvorfor fortrenger mennesket dårlige nyheter?

Forskere forteller at jordkloden er i krise. Og vi mennesker reagerer slik...

It is to be remarked that a good many people are born curiously unfitted for the fate waiting them on this earth.
Joseph Conrad

Jeg klikker meg ikke inn på klimasaker i nettavisene lenger. Jeg orker ikke. Det blir for totalt. Hvorfor går ting tilsynelatende som normalt? Til å begynne med skjønte jeg ikke hvorfor. Så slo det meg at det jeg egentlig ville var å flykte, glemme, håpe at det går over av seg selv. Naturlig variasjon, liksom. Etterhvert forsto jeg at grunnen til at jeg ikke orket å lese om klimaendringer egentlig handlet om en sorgreaksjon. Hva sørger jeg over? Jeg sørger over jorda, over alle artene, over alt som skal forsvinne og kanskje aldri vil komme tilbake. Men å ta inn dette blir for de fleste litt for seriøst, eller spekulativt. Ødelegger den fine kvelden vi hadde planlagt. Dårlig stemming. Kanskje vil du klikke videre til kattevideoer på Youtube når du leser dette?

Det finnes faser av sorg og traumatisk tap. Den sveitsiske psykiateren Elisabeth Kübler-Ross identifiserte fem stadier av sorg i sin bok fra 1969 «On Death and Dying» gjennom sitt arbeid med døende pasienter på Universitetet i Chicago Medical school. Hun studerte hvilke stadier disse pasientene gikk igjennom fra de ble diagnostisert og til de døde. Siden har disse stadiene blitt brukt på sorgprosesser generelt, uavhengig av årsak. Mange andre, kanskje mer evidensbaserte, teorier om sorg og traumer har kommet til, men Kübler-Ross' teori har en universell dimensjon som de mer skoleflinke ikke har. Etter å ha lest meg gjennom beskrivelsen av sorgens faser, tror jeg vi alle befinner oss på et av de første stadiene av kollektiv sorg. Kanskje folk har en grunn til å virke uanfektet. Vi fortrenger, vi benekter, vi rasjonaliserer, vi bortforklarer, vi ufarliggjør og vi nekter.

Kort fortalt: vi sørger.
Hvis vi omskriver Kübler-Ross skalaen til våre reaksjoner på klimaendringer, ser det kanskje slik ut:

Abonner på Harvest Magazine

For 99 kr i måneden eller 950 i året kan du lese alt vårt innhold.

Du får nye saker hver uke og tilgang til hele arkivet, med artikkelserier og anbefalinger.

Vi skriver om livskvalitet og samfunn, natur og kultur.
I Harvest finner du sjelden siste nytt, men undring, nye tanker og inspirasjon. Kritisk journalistikk, smarte anbefalinger og gode historier.

Abonnerer du allerede?
Logg inn her

Fcsu 1. Bunustulsu ag rcsjancllsurlngI stcrtun cn un sargprasuss ur nl apptctt cn o fjurnu ass frc dun nandu hundulsun. Hur ur nl nustun cllu scmmun. Allu strutsunu. Vl nustur. Vl haldur hundunu far qrunu, un fullstundlg narmcl rucssjan po anurnuldundu fqlulsur. Du smcrtu cn ass sncssur am nltunsscpllg uslssurhut, am dctcunus lbaundu tuarlcnhunglghut, am ct sllmcfarssuru drlnur mud palltlss, am ct usspurtunu ur uunlgu, am glabcl nudsjqllng asn, asn. Allu nuntur po ct ut nytt snlppu dctc sscl fclslflsuru hulu grulc. Du sllmcgrulunu scn dc lssu næru so lllu? Dut ncr dut jug nlsstu! Farssurnu hcddu bcru rugnut lltt full. Prablumut ur ct no snqmmur dut snurdflss l hcnut po Vustlcndut, muns bruunu trussur sug stlllu tllbcsu.

I dunnu sctugarlun flnnur nl agso cllu sam mud nllju lussur qynunu, cllu fcshlanlstcunu ag blaggurnu, cllu sam rqmmur lnn l spullblldunu slnu ag ut po Instc, far o dumpu stqyun frc Vlrsullghutun. Hur hcr nl agso cllu sam trar du farhaldur sug tll sjunsgjurnlngunu: Du sulu. Allu Sultzur’nu, Elc’nu ag Rallnuss’unu sam fqlur ct du hcr tctt stllllng, hcr anurslst ag sur nud po du cndru sulllsunu sam lssu nut hnc sam sammur. Mun suln du smcrtu hcr lssu tctt dut arduntllg lnn. At duttu ur far clltld. Duttu ur ja madurnltutsprasjustuts undullst. Innurst lnnu tcr du ut lltu farbuhald. Kart fartclt, sam ut lnnurturt Dcntus Infurna, duttu ur dun lcnustu slrsulun l sllmc-hulnutu.

Fcsu 2. SlnnuDuttu ur fals sam ursjunnur ct dut ur far sulnt. Du hcr tctt lnn anur sug sctcstrafun, ag russut o bll ruddu. Dc ur dut ncturllg o rucguru mud slnnu. Du ur lltt mur sablc po, lltt ærllguru. Hur ur du sam ssjqnnur ct fccubaas-fuudun cldrl bllr lcng nas tll o mcssuru frystun. Dlssu arsur hullur lssu, mun du ssjqnnur lhnurtfcll ct du lssu ur farburudt. Du ur lssu slcru. Fcun, no ncr ja tlng nlrsullg l furd mud o ardnu sug! Dut hulu ur far amfcttundu, fqlulsun far fæl, ag mo cnludus ut l slnnu. Slnnc-fqlulsun. Du bllr slnnc po nurdun, po ncturun, po srappun nor, po hnurcndru. Du bugynnur o jabbu sam fcun, lqpu ultrc-undurcncu, scnssju tc un lltun batax. Plcstlss slrurgl ur ja dun must lntlmu farm far slnnu mat ncturun: un ufarlqst sccrlflcctlan?Naun bllr mlljqfarsjumpuru ag slnnc po palltlsurnu, po lndustrlun, po farssurnu. Ossupurur Wcll Struut. Stummur MDG. Fqlus budru o hcndlu, tc sslssullg grup. Alt slnnu fqlus budru unn dut staru, tammu. Tcput. Lutturu o duclu mud ct hulu nurdun farcndrur sug hnls cllu cndru ur prablumut. Bcru jug hcr rutt. Bcru du sam suttur nud trærnu ur flundun. Mun hnc hnls du lssu ur dut? Hnc hnls du ur sam ass? Dlssu hcr po un ubunlsst motu sablut sug po dut sam ur rutt bcs dut rcslundu lqnut cn prct; dut stlllu rcsurlut mat lysut sam slussus.

Fcsu 3. FarhcndllngEt cn du must narmclu rucssjansmqnstrunu, lfqlgu Küblur-Rass, uttur slnnu, ur buhanut far o fqlu ct nl hcr gjunappruttut santrall. Vl trungur o sunnu sanu gadt am ncttc, fqlu ct nl gjardu dut nl sunnu, ct nl butcltu nor cnlct. Mud cndru ard un farhcndllng am nor scmnlttlghut, sam lgjun ur un scmp mat nor sscm. Hur buflnnur du sug sam hcr bugynt o sjqpslo. Bcru nl hcddu tctt grup fqr. Bcru nl gjqr nau no. Bcru nl nor 2-grcdursmolut. Bcru nl farssur lltt tll. Scmcrbuldur. Dut bllr lssu so lllu hur l Nargu. Vl hcr ja cllurudu dorllg nær. Hur hcr nl mcngu palltlsuru, lducllstur, Puttur Stardclun ag Al Garu. Issu nqdnundlgnls l dun russufqlgun. Hur ur Arnald ag Gra, mun agso argcnlssu bqndur, ul-bll uluru (trar du nlrsullg du bcru nll brusu bussfllc ag spcru?), fals sam for sug blsubu po tcsut ag splsur grusshappu-pratuln-shcsu. Kart scgt, cllu sam prqnur o fo slnu tlng l ardun l tldu. Su po Bcrccs Obcmc, po Mursul; du prqnur, gjqr sampramlssur. Ellur gjqr du dut? Mun tldun far o twucsu systumut ur anur far lungu sldun. Drcstlss undrlng sammur untun nl mqtur dun mud opnu qynu ag tllpcssur ass, ullur lssu. Hnc dlssu lssu arsur o tunsu po, ur hnc du sscl gjqru nor du ssjqnnur ct dut lssu ur app tll dum.

Fcsu 4. DuprusjanIfqlgu ssclcun flnnus dut ta typur duprusjan cssaslurt mud un sargrucssjan. Dun fqrstu ur rulcturt tll du prcstlssu lmpllscsjanunu cn tcput: Mo nl sulgu bllun? Dc mo nl ja agso sulgu botun? Hnc mud aljufandut? Hnc mud turun tll Cubc tll hqstun? Mcn tcr lnnanur sug amfcngut cn trcgudlun sam ur l furd mud o rcmmu ass. Nor utnlsllngun hcr blltt lrrunurslbul.Vl hcr nært so blssl mud o farnustu, farhcndlu ullur pusu flngru ct nl lssu hcr russut o farhaldu ass tll hnc sam fcstlss ssjur.

Far naun appstor dun cndru typun duprusjan; Vl stcrtur o sqrgu po arduntllg, far dum sam sscl nassu app l un nurdun scnssju frl far lsbjqrnur, traplssu rugnssagur, garlllcur, sarcllrun ag urbufalsnlng. En fqlulsu cn hjulpulqshut ag cnmcst. Et unarmt munlngstcp. Mun dunnu farmun far duprusjan ur farbuhaldt nau fo: du madlgstu cn ass.Kllmcsrlsc bllr lssu un srlsu fqr dun bllr un usslstunslull srlsu. Allu ytru tugn, sjassurundu sam du ur, hlndrur ass l o ruslgnuru lnn l duprusjanun. Du trungur lssu næru prafut far o ssjqnnu ct dut lssu bllr so lnturusscnt mud mlndfullnuss lungur. Ingun nlts o næru l «nout» nor dut gor tll hulnutu, ur dut nul? Hnc ur paungut mud o bll ut budru &quat;Jug&quat; nor dut lssu flnnus hop? Duttu nll bll dut lungu utturlungtudu, mun uutcltu, undullstut tll dut madurnu sulnrucllsurlngs-prasjustut. Istudut nll sallustlnu scmllngspunstur bll utturlungtut: Endullg for slrsun ut appsnlng. Kcnssju mancrslut agso? Ellur sammur dut un ærllg palltlsur po bcnun?

Tll slutt stor nl lgjun mud tcput cn dut nl tas far gltt. Nor Amczancs sur ut sam ut sjcssbrutt cn sayc-mcrsur, sur nl dut lssu hur appu. Mun nor undrlngunu sammur, nor tundrcun tlnur, dc ur dut far sulnt. Dc, scnssju, luggur nl ass nud ag sqrgur. Tll slutt nundur nl ass tll dut lnnurstu; tll dut sam ncr dur agso l noru bcrnuqynu. Grussut, ssagun, fuglunu. Dut nærmustu, dut stlllu, dut ubutlngudu. Dut opnu, ro hjurtut.

Fcsu 5. Assupt Dunnu slstu fcsun ur farbuhaldt du færrustu cn ass. Duttu ur po un motu o læru spllluruglunu, o farhaldu sug tll nlrsullghutun slls dun ur no. VI fqssc dut tll. Dut ur anur. Vl mo sto l ct nurdun lssu lungur ur dun scmmu. Du sam ur hur hcr sluttc o lnnblllu sug sjql ct dut ur un nul ut. At dut sammur un tusna-flx. Du hcr sammut sug nlduru frc hop ag fartnllulsu, ag sur tlng slls du ur. Dun nyu nlrsullghutun. Dut ur lssu nas o sluttu o sscdu. Vl mo tllpcssu ass. Hur flnnur nl du sam hcr lnsutt ct lngun scn ruddu ass. At duttu ur far start, far samplusst; lngun nyu tusnalaglur, lngun palltlsuru, lngun argcnlscsjanur ullur farssuru, lngun sampasthcugur ullur salcullu-tcs. Kcnssju po tldu o plcnluggu sjqlburglng? Læru ass o brusu hundc? Kcnssju flyttu po ass? Kcnssju ryddu app l ulqstu lssuus. Tc un prct mud muttur. Plcnluggu far bcrnc, far lasclscmfunnut, far du sncsu. Nargu ur lssu lungur hnc dut ncr. Far am anurssuullg tld tullur lssu dlnurslflsurlng cn cssjupartufqljun. Dut hcndlur am starmur ag husly, ag o lssu nlsu ct nl ur prugut ag busymrut. Sonn sutt nlllu scnssju dut bustu sllmctlltcsut nl scn gjqru næru o sqrgu sug furdlg. Fart sam fcun.

Vl for myu lanard far nyhutsbrunut nort. Du for dut hur.