Skrekken i Norges vakreste fjell

Det har blitt fredag 19. juni. Klokka 07.00 møter eg fjellførar Endre Vonheim på trappa på Turtagrø. Vi skal til Store Austabotntind, fjellførarane sitt absolutte favorittfjell, eitt av dei aller vakraste i Norge, seier dei. Eg har smurt matpakke, tatt med sjokoladekjeks, får hjelm, sele, stegjern. Så køyrer vi eit stykke. Opp i tåka. Opp i våt snø.

– Skyene har vore her i natt og stengt fuktigheita inne, seier Endre.
Og så går vi i dette gråkvite. Ser berre kvarandre. Og alt det gråkvite. Innimellom glimt av fjell, før alt sprekk og vi går ut av skyene og ser toppane som har vore skylause her i heile natt, for her er det hardare snø, lettare å gå.. Og no ser vi fjell på fjell. Store Ringstind frå baksida. Soleibotntindane. Storen (Store Skagastølstind) i det fjerne.
Endre fortel om spreke mor si som nesten er meir i fjellet enn han. Og til jul fekk ho Storen i presang, han skal ta henne med dit. Endre veit ikkje heilt kvifor dette fjellet har fått den statusen det har.
– Kanskje det er Slingsby si skuld. Det var favorittfjellet hans, og så har vi kanskje berre overtatt den oppfatninga, seier han.
(Den engelske fjellklatraren William Cecil Slingsby var førstemann på Storen i 1876, red anm)
Sjølv liker Endre området ved Styggedalstindane best, der det er villast, råast. Vi tuslar og snakkar. Endre jobbar for Norgesguidane og utdannar seg til Tindevegleder, eigentleg var han it-ingeniør. Jobba og jobba som det, fór til fjells elles. Men det vart ikkje nok fjell. Så dette halvåret er det første der han prøver seg på fulltid som guide. Men han eksponerer det ikkje så mykje. Heltane hans frå barndomen er dei som klatra og klatra, dei villaste veggar og fjell, men ikkje hadde behov for å vise verken det eller seg sjølve fram. Han ramsar opp namna på dei gamle gutane. Med null behov for å breie seg.

Eg tenkjer på noko Sondre Kvambekk fortalde meg, han som freste over heile Hurrungane på null komma niks i fjor sommar. Vi gjekk ein tur frå Marifjøra og opp på Molden her om dagen. No har han gått eitt år til på skule, og eksamen handla mellom anna om sosiale media på tur. Korleis dei påverkar turopplevinga. Sondre fortalde at han hadde tatt seg i det sjølv. Å velje tur etter kor ein kan få fine bilete. Kor viktig det var å ikkje la dette styre turval – og opplevinga der ute. At ein fjernar seg frå opplevinga og nytinga der og då om ein berre går og tenkjer vinklingar og biletutsnitt og kva for one-linarar ein kan publisere etterpå. At kontakten mellom deg og naturen kan bli øydelagd då.

Hmmm. Eg tenkjer på meg sjølv, eg er ikkje berre på Facebook, eg skriv jo dessutan bok og er på jobb. Huff. Men det gjeld vel å finne ein balanse. For fine folk og fjell fortener merksemd.

Lette tåkeslør heng att i dei kvassaste tindane, sviv rundt dei, festar seg, losnar att, sig fram, skjuler toppane, slepp dei fram att. Vi tek av oss skia på fortoppen, går mot Vestre Austabotntind, bortover ein rygg. Det er som å vere om bord eit fly. For under oss er det berre skyer, grå og svarte og kvite og i merkelege formasjonar, og dei skjuler resten av verda. Og då, brått ser eg kor han har tenkt at vi skal gå.

Det er eit dropp frå toppunktet og 80–100 meter rett ned. Så er det ein lang, smal egg, nokre hundre meter. Og så er det klatring i snø 120 meter rett opp til Store Austabotntind.
– Korleis skal vi klare det? spør eg.
– Det ser verre ut enn det er, svarar Endre.
Eg svelgjer. Finn fram sele, hjelm, stegjern. Svelgjer att.
– No et vi litt nøtter og drikk litt her, men så må vi kome oss i gang. Vi må ikkje vere for seint ute, då blir snøen for mjuk. Sola steiker intenst i dag, seier Endre.

Og eg seier at hadde dette vore ein vanleg juni så hadde vel denne snøen ha rast for lengst, og Endre seier ja, og eg klarer ikkje skru av tanken om at snøen difor kan rase kva tid som fuckings helst . Men Endre er så roleg og seier at dette går bra. Han seier korleis vi skal gjere det.
– Du klatrar først ned til eggen. Eg sit att her og held i tauet. Så kjem eg ned. På eggen går vi tett saman med stramt tau mellom oss. Oppover klatrar eg fyrst, så kjem du. Og så hugsar vi trefotsgange, seier han.
Trefotsgange tyder at isøksa skal vere den tredje foten vår, og alltid skal to av desse tre føtene vere i kontakt med underlaget. Flytte berre ein fot om gongen.

Eg svelgjer att. Forsvinn nedover. Eitt og eitt steg, har Endre sagt. Eitt og eitt steg. Endre sit att og held i tauet. Eine stegjernet heng seg litt opp i det andre. Men eg dunkar plass til foten. Endå eitt steg nedover, eitt til. Eg treff stein under snøen der, får ikkje riktig plass til foten. Eg veit ikkje om eg er halvvegs eller kanskje litt lenger, då det plutseleg treff meg som eit prosjektil i magen. Rett i hjartet. Alt som har skjedd i vår. Jordskjelv og skred i Nepal. Ras i Lofoten. Dei døde. All gråten. Snø, is i rørsle. Alt dette som må rase for at det skal bli sommar.

Eg byrjar skjelve, kjenner gråten ein stad i kroppen, at han lett kan sleppe opp i halsen, at han kan sleppe heilt laus, ljome mellom desse fjella. Eg skjelv i beina, i armane. Eg tenkjer på ungane, kva om noko skjedde her, eg tenkjer på Mariann som tenkte noko av det same på veg til Storen. Eg tenkjer at dette. Er. Ikkje gøy. Eg stolar ikkje på snø. Snø kan rase. Snø skal snart rase, vi er i slutten av juni. No går tankane litt i loop, men det er snø i alle, og eg tenkjer at Endre er sterk, men eg trur ikkje han vil klare å halde att om eg snublar og fell.
Nede på den eggen er det fleire hundre meter ned på kvar side. Eg hugsar at eg aldri har likt sånne eggar. At eg liker betre å klatre oppover, sjå rett inn i fjell. Fanken, kor vart det av det patentet med ei lue som fjernar sidesynet, skylappar, er det ikkje det det heiter? Og medan eg tenkjer alt dette, ser eg opp. Eg ser ikkje Endre, men eg høyrer han. Han framfører fornuftige frasar om at dette går bra, at det er godt jobba, sånne gode, rolege setningar.

Eg stoggar.
– Endre, eg syns ikkje dette er kjekt, seier eg, eller noko liknande, kanskje at dette trur eg blir vanskeleg. Noko slikt.
– Skal vi prøve litt til likevel? seier Endre. Og eg trur eg seier ja, og at eg prøver litt til. Trampar nye steg i den mjuke snøen, held fram nedover, kanskje er eg nesten nede, då eg kjenner det heilt bastant og tydeleg. Eg klarer ikkje stogge tankeraset. Eg vil ikkje. Og no er det ikkje berre tankar som rasar. No er heile kroppen i rørsle. Lett skjelvande. Beina. Armane. Tankane heng ikkje saman med dei eg tenkte nett før dette eingong.

– Eg vil ikkje meir, seier eg, og Endre seier at det er heilt greitt. Og at vi kan snu. Endre er ein god klatrar, og han fortel om ein gong i Vettisfossen, kor han vart redd og ville grine på kvar standplass. At dei berre måtte avslutte klatringa då.
Vi klatrar opp att til Vestre, og eg kjenner ei lette i kroppen. Fordi eg ikkje treng gjere dette. Eg treng ikkje klatre over dit og opp dit, kvifor skal eg gjere det om det ikkje er gøy. Om eg ikkje vil. Eg treng ikkje tøffe meg for nokon. Trøystetankar. Berre trøystetankar, dette, eg veit det.

Og no har vi god tid. Vi sit lenge på Vestre, et matpakke, sjokoladekjeks, snakkar om høgder.
Eg spør om han har gode tips til dei som er redde, han seier når ein først kjenner denne intense motstanden og berre vil grine, nei, då er det ikkje vits i. Nett då er det ikkje noko å gjere. Det kan vere høgda. Det kan vere noko som har skjedd tidlegare. Det kan vere så mykje. Men etter det kan ein eksponere seg sjølv sakte, men sikkert for høgder.
– Men ikkje for mykje heller, då kan ein bli fartsblind og miste respekten. Litt redsle er bra, seier han. Og Storen stikk fram frå tåkesløret og har sett meg, avslørt snuturen. Huff. Kva vil han tru? Vil han sleppe meg opp på seg no? Når han har sett frykta mi?

Eg tenkjer på det førar Andreas sa, at det er inga skam å snu, men at det slettes ikkje er noka ære i det heller. Men så kjenner eg at eg kanskje ville hatt Slingsby på laget. For han sa det ofte skulle meir moralsk mot til å snu enn å la vere. Og den kjensla han hadde då han kom ned att frå Storen første gongen. Kjensla av at han eigentleg ikkje burde gjort det. Fordi det var for farleg. Kanskje eg ville hatt same kjensla om eg hadde pressa meg sjølv. At det ville vore dumt gjort. Frykt er så subjektivt, og kanskje er ikkje dette farleg, men for meg, nett no, kjennest det sånn. Alt til si tid. Og eg har verken kropp eller sjel til å sprengje grenser i snø denne våren.

Endre tek bilete på bilete. For alle er framleis nyfikne på korleis det ser ut oppe på Storen no. Det må smelte øvst der for at det skal vere mogleg for vanlege folk å kome seg til topps.
Brått kjem tåkesløret svinsande att. Store Austabotntind forsvinn. Søre Austabotntind og heile traversen imellom forsvinn. Heile Hurrungane forsvinn.
Og då høyrer vi snø rase. Det raser både til høgre og venstre. Og eg er så glad for at eg ikkje er nede på eggen no. Og Endre er så glad for han lengtar til sommar.
– Veit du kvifor det heiter Hurrungane her? spør Endre.

Han fortel at sjølve ordet Hurr er eit gamalt norrønt ord, som stammar frå bråk, frå larm. Kanskje tenkte namngivarane nett på bråket vi høyrer no, snø som rasar, stein som rasa. Men det kan ha vore meir som bråka, elvar som losna om våren og heiv seg utfor stup. Hurrungar. Bråkungar. Kanskje var dei uskikkelege, ville ikkje oppføre seg, kanskje stakk dei av frå dei andre fjella i Jotunheimen og laga seg eksklusive og bratte og spisse og utilgjengelege, så ikkje den vanlege fjellstivandrar skulle kjenne seg så velkomen?
Endre fortel ei historie som dei innimellom prøver å prakke på gjestane. Om at det på Turtagrø i tidlege tider var mogleg for dei reisande å, ja, få seg litt. Og at desse ungane som vart laga, vart jaga ut. Kanskje var dei ville og uønskte og utan oppseding, og vart sendt lukt til fjells, vart til fjell fordi ikkje nokon orka ha dei i hus.

Andre har tolka desse fjella, kanskje spesielt ryggane, som brurefølgje. Troll, jotnar, jøkular, vetter og huldrer på veg til fest – og så, kanskje til eller frå festen, vart dei overraska av sol eller kristenfolk – og vart til stein, frosne, og no står dei der, til evig tid. Tenk om det var slik. At desse fjella faktisk er jotnar. Og at dei har tatt vare på krafta si frå denne urtida. Kanskje er det den same tiltrekkinga, ambivalensen vi kjenner på i møtet med naturkreftene, som gudane i norrøn mytologi kjende? Redsla for alt det vi ikkje har kontroll over, det farlege – og samtidig dette uendeleg vakre, tiltrekkande, vi klarer jo ikkje halde oss unna. Verken jotnar, huldrer eller fjell.

(Mykje grubling og nokre veker seinare la Sigri Sandberg i veg mot Storen. Korleis det gjekk, står det om i boka)