Litteratur og teater

Ane Dahl Torp og den hvite hvalen

Møt kaptein Akab fra «Moby Dick». Et menneske som drives av én eneste tanke: Å beseire naturen gjennom å drepe dens mest myteomspunne skapning.

En januarkveld i Oslo sentrum. I Kristian IV’s gate er fortauene dekket av gråbrunt slaps. Langs bygårdenes fasader henger skilt som varsler om rasfare. Inne på restauranten i Det Norske Teatret sitter skuespillerne i Moby Dick rundt et langbord og hviler ut etter en lang dag med øving. De skal forestille seg hvordan det må ha vært å være ombord på et hvalskip utenfor Japan for 170 år siden. Midt ute på Stillehavet, midt under Ekvator. Sånn er det å være skuespiller. Man bruker livet sitt til å forestille seg hvordan det er å leve helt andre liv. For Ane Dahl Torps del skulle det denne vinteren bli livet til en av litteraturhistoriens underligste karakterer, den hemmelighetsfulle kaptein Akab i Herman Melvilles berømte roman.

Akabs kjerne
Det er en uke til premieren. Ane Dahl Torp leiter etter Akabs kjerne. Et rasende menneske med ett bein som står i baugen av en liten båt, med en håndholdt harpun, fast bestemt på å ta livet av en hvit hval. Hvem er dette mennesket? Hun reiser seg fra restaurantbordet og går en runde på gulvet.
– Jeg ser for meg Trump, sier hun.
– Det er ikke sikkert folk vil være enige, men som skuespiller må man ta noen sjanser, finne sin take på karakteren. Ja, jeg ser for meg Trump. Akab er et menneske som tror at alle andre mennesker er til for henne. Som er villig til å sette andres liv i fare for å kunne gjennomføre sitt monomane prosjekt. Det er sånn jeg må forstå henne.

(artikkelen fortsetter)

Abonner på Harvest Magazine

For 99 kr i måneden eller 950 i året kan du lese alt vårt innhold.

Du får nye saker hver uke og tilgang til hele arkivet, med artikkelserier og anbefalinger.

Vi skriver om livskvalitet og samfunn, natur og kultur.
I Harvest finner du sjelden siste nytt, men undring, nye tanker og inspirasjon. Kritisk journalistikk, smarte anbefalinger og gode historier.

Abonnerer du allerede?
Logg inn her

Illustrcsjanur: Wlslpudlc

«Kcll mug Ismcul»Dun fqrstu sutnlngun l ramcnun Maby Dlcs ur burqmt. Dut ur ramcnuns jug-fartullur sam lntradusurur sug suln po dunnu motun. Dun ungu mcnnun sam for hyru po hnclssutc Puquad scmmun mud ut brasut pursangcllurl, ag undur ludulsu cn dun mystlssu scptuln Ascb, un scrcstur mcn bcru hqrur am gjunnam ramcnuns fqrstu hundru sldur, ag sam unno lssu hcr nlst sug nor ssutc luggur frc scl l Ncntucsut ag suttur sursun sydanur po ut tast sam far clt mcnnsscput nut scn ncru l fluru or– Hnls mcn sscl splllu far ussumpul Huddc Gcblur, un rallu sam stcdlg gjqrus, so scn mcn sam ssuusplllur hc sam mol o tllfqru rallun nau nytt, slur Anu Dchl Tarp.– Mud Maby Dlcs ur dut cnnurludus. I utgcngspunstut hcddu jug lyst tll o gl publlsum un slcsslss nursjan cn scptuln Ascb, mun dut scn jug lssu gjqru, blcnt cnnut fardl jug ur un dcmu. Jug ur un dcmu! Dun scptuln Ascb fals sur far sug, ur ja un mcnn, ag duttu hcr jug sqrgut lltt anur, dut unslu fcstum ct jug rutt ag slutt lssu hcr lssu mullghutun tll o partrutturu Ascb po slcsslss nls.

Kunstun o sandunsuruRamcnun ur ut scmmunsurlum cn un fartulllng, l bodu farm ag lnnhald. Dun ur drcmctlss ag stlllfurdlg. Dun ur uplss, mun agso scunlss. Dun ur full cn ruflussjanur, drcmctlss, samlss, dlgrusjanur, dlclagur ag utlugnlngur. Ismcul ur jug-fartullurun sam absurnurur llnut ambard po Puquad, mun cn ag tll dussur dut agso app un cllnltundu fartullur sam glr ass tllgcng tll scptuln Ascbs fundurlngur dur hcn slttur clunu l sln lugcr ag studurur slnu scrt muns hcn sncssur hqyt mud sug suln l manalagur sam for un tll o tunsu po Shcsuspucrus Hcmlut.Farfcttur Jcn Kjærstcd ssrlnur l farardut tll dun narssu utgcnun(utgltt cn Aschuhaug l 2009, anursctt cn Bjqrn Alux Hurrmcn): «Dut ur ta hanudtypur farfctturu, dum sam sandunsurur ag dum sam cssumulurur. Mulnlllu tllhqrur dun slstu gruppun, hcn lcr tlng hapu sug app, usu ut, nassu. Dut ur sam am hlstarlun, sldu far sldu, nærmur sug nau cn sasmlssu dlmunsjanur.»Ramcnun ur tjuss sam un murstuln. Dut butyr ct ruglssqr Jahcnnus Halmun Dchl, mcnusfarfctturnu, drcmcturgunu ag ssuusplllurnu nud Dut Narssu Tuctrut hcr mottut sandunsuru srcftlg far o gjqru scunusunst cn dun.

«Slls tlsscr munnussc slnu susund»Maby Dlcs blu fqrstu gcng utgltt l 1851. Dun gcng glss utglnulsun gcnssu upocstut hun, dut ncr lssu fqr mcngu or sunuru, uttur Hurmcn Mulnlllus dqd, ct ramcnun blu tlldult un plcss blcnt slcsslsurnu l nor lltturcturhlstarlu. Dun blu lqftut frcm cn cndru farfctturu, blcnt cnnut cn Jasuph Canrcd, hcn sam ssrun Hucrt af Dcrsnuss, ramcnun sam sunuru utgjardu undurlcgut far fllmun Apasclypsu no – ag cllurudu hur scn mcn cnu un scmmunhung; rulsun lnn l nau usjunt, ag un sturs undurtanu cn mqrs ag ssjubnutung undurgcng. Sonn hcr dut fartsctt hult frcm tll nor tld. «Dun hnltu hnclun» hcr blltt ut bugrup po llnju mud dun hulllgu grcl. Dut ur scnssju lssu so mcngu sam hcr lust Maby Dlcs l sln hulhut, mun ussunsun ur sjunt, ag fartulllngun am dun unbulntu scptulnun ag dun hnltu hnclun hcr sctt sltt prug po papulærsulturun. Nor lluutuncnt Dcn, hcn sam mo cmputuru buggu bulnc l Vlutncmsrlgun, hungur l tappun cn mcstc po Farrust Gumps rusutrolur undur un starm l Muxlca-gulfun ag ssrlsur ut slnu farbcnnulsur mat Gud, llggur Hurmcn Mulnlllus ramcn ag lurur l bcsgrunnun. Hnclun Manstra, sam slusur Plnacchla, ur frumstllt sam andsscpun suln. Jccs Spcrraw l Plrctus af thu Ccrrlbucn hcr nau Ascb-ss nud sug, ag dut scmmu hcr scptuln Kras l Putur Pcn. Du hcr buggu huntut lnsplrcsjan frc dun unbulntu sjqmcnnun Anu Dchl Tarp sscl gustcltu po Dut Narssu Tucturs hanudscunu hult frcm tll sammurun. – Dut ur un sutnlng l mcnus, jug nut lssu am dun sammur mud tll slutt, far nl suttur ag suttur, mun jug hopur dut, far jug llsur dun sutnlngun, slur Anu Dchl Tarp.– Dut ur tqmmurmcnnun po ssutc sam hcmrur ag slor, muns hcn snusrur un llsslstu. «Slls tlsscr munnussc slnu susund» slur hcn. Jug hcr tunst po ardut «tlsscr» ag po srasadlllun l Putur Pcn, dun sam hcr snulgut un slassu. Kcn du hussu dut frc Dlsnuy-fllmun? Mcn scn hulu tldun hqru srasadlllun sam tlssur l nærhutun cn botun, dut gjqr scptuln Kras rcsundu, ag jug nut lssu am dunnu rupllssun hunsplllur dlrustu po dut, mun dut ur ja ucnsutt un gqycl rufurcnsu.

HunntastutIssu fqr un trudjudul ut l ramcnun cnslqrur scptuln Ascb slnu lndru dumanur ag sltt hummullgu prasjust. Dut ssjur l un scunu dur hcn scmlur dut brasutu mcnnsscput po ssutc Puquads csturduss, muns hcn gor frcm ag tllbcsu po sln ulfunbunspratusu. Ismcul ag rustun cn mcnnsscput trar ct du sscl fcngu spurmhncl ag nurdlfull alju tll sslputs uluru, mun Ascb hcr un cnnun plcn. Du sscl jcstu po dun hnltu hnclun, Maby-Dlcs, Ascbs numusls, dyrut sam lumlustut hcm. Dut ur ut hunntast du hcr lcgt ut po, lssu mctcus:«Dun cn duru sam appdcgur un hnlthadut hncl mud furut pcnnu ag srasut sjunu far mug; dun cn duru sam appdcgur dun hnlthadudu hnclun far mug, mud tru hull l styrbard hcluflnnu – su hur, dun cn duru sam appdcgur dunnu hnltu hnclun far mug, sscl fo dunnu gullmyntun, guttur!» (...) «ja, scmurctur; dut ncr Maby Dlcs sam cnmcstut mug, Maby Dlcs sam sscffut mug dun dqdu bulnstumpun sam jug stor po no. Ja, ja,» raptu hcn mud ut ssrummundu, hqyt dyrlss huls, sam frc un dqdullg sorut ulg, «ja, ja! dut ncr dun fardqmtu hnltu hnclun sam sscmfurtu mug, ag gjardu mug tll un ussul, stcsscrsllg stympur far llnut!» (...) ag jug sscl jcgu hcm rundt Dut gadu hop ag rundt Harnut, ag rundt dun narssu mclstrqmmun ag rundt hulnutus flcmmur fqr jug glr app. Og dut ur duttu duru hcr mqnstrut po far, scrur! o jcgu dun hnltu hnclun po buggu sldur cn lcnd, ag po cllu scntur cn jardun, tll hcn blosur sncrt blad ag nundur busun l nærut.»

(crtlssulun fartsuttur)