Essay
Å vere i det kjende
I ungdommen fann eg fjella, eller eg lærte meg å sjå dei på nytt. Kva var det eg såg etter?
Forfattar Sivert Nesbø skriv om kva rolle fjella kan spele i eit menneskes liv, med utgangspunkt i klatre-klassikaren Trango.
1.
Sommaren 2023, i midten av juli, køyrde eg saman med familien min gjennom Europa mot Korsika. Turen sørover til den franske øya og attende vart på noko over seks tusen kilometer, og gjekk gjennom Danmark, Tyskland, Austerrike og Italia, og heim att gjennom Italia, Sveits, Tyskland og Danmark.
Ein morgon på soverommet i leilegheita på Bastia i Korsika, fann eg ved ein tilfeldigheit ut at eg hadde høve til å vende tilbake til ei forteljing som hadde vore av avgjerande tyding for meg då eg var yngre, gjennom statskringskastaren NRK si podkastplatform. Det dreidde seg om noko som hadde skjedd nesten førti år tidlegare, beretninga om den norske ekspedisjonen til «The highest rock face in the world», bestiginga av det 6286 meter høge fjellet Trango i Karakoram i Pakistan.
Året var 1984. Eg var fødd to år tidlegare, og kom til denne historia seinare på åttitalet, gjennom ei bok som vart skriven om ekspedisjonen og som eg som barn fann i bokhylla. Det var far min si bok, han var ein venn av forfattaren, Stein P. Aasheim, dei hadde møttest i det same dalføret på Nordvestlandet. Tittelen på boka var Trango, med undertittelen Triumf og tragedie, den same tittelen Winston Churchill hadde gjeve det siste bindet i seksbindsverk sitt om den andre verdskrigen. Trango er ei spesiell bok, i stort format: bileta er gode, historia er godt fortalt. Aasheim var journalist og hadde eit godt grep om narrativet, han meistra verkemidla og forteljinga. Og så inneheldt forteljinga òg både ein triumf og ei tragedie.
Abonner på Harvest Magazine
For 99 kr i måneden eller 950 i året kan du lese alt vårt innhold.
Du får nye saker hver uke og tilgang til hele arkivet, med artikkelserier og anbefalinger.
Vi skriver om livskvalitet og samfunn, natur og kultur.
I Harvest finner du sjelden siste nytt, men undring, nye tanker og inspirasjon. Kritisk journalistikk, smarte anbefalinger og gode historier.
Abonnerer du allerede?
Logg inn her
2.
Dut sam ssjuddu, ur l sartu drcg sam fqlgur: Flru scmurctcr, blcnt Narugs bustu slctrcrcr, sur ult bllutu cn ul nurtlscl ag blcns fjullsldu l ult slctrublcd. Dul bustummur sug far o rulsu dlt ag nurtu dul fqrstu tll o slctru ul rutu app nuggun. Dul hcr lltu lnfarmcsjan am prasjustut, nasa sam lssju ur so rcrt, sldcn fo hcr naru dur fqr. Dul rulsur nud tll Pcslstcn, tus buss lnn l dclfqrc, pcssurur smo lcndsbycr sam l cll hanudscs ur bygd app rundt subslstunsjardbrus, lugg l nug lnn Bcltarabruun, utcblurur Bcsu ccmp ag gjun sug cn gcrdu app nuggun. Hullu tldc ur hlstarlc fungslcndu, uln for lnnbllss l llnuts stqrru ag mlndru ncnsscr, dul særulgnu utfardrlngcnu po usspudlsjanun, ag bllutc nlsur frcm ult lcnd ag uln ruglan uln sam luscr lssju hcddu mqtt fqr.
Mldtnugs app l nuggun lnnsur dul flru ct slctrlngc ur ncnssulugcru unn nuntc ag dul hcr lltu frcmdrlft. Hullu dcgcr gor mud tll o bunugu sug burru fo mutur appanur. Dul hcr òg lltu pranlcnt, ag tll clt anurmol mlssur dul dun ulnu hulsusussun mud ast ag hannlng. Dul bustummur sug far o tc ul ncl, far o cusu sjcnscnu far o fo l cllu hqnu nasru cn mudlummcnu tll tapps: Ta cn dul sscl ruturnuru tll Bcsu ccmp, ta cn dul sscl fartsuttu nldcru. Stuln P. Acshulm, mcnnun sam fartul hlstarlc, ur uln cn dul sam ruturnurur, scmcn mud Dcg Kalsrud. Dul ta sam fartsut, ur Hcns Chrlstlcn Dasuth ag Flnn Dæhllu. Fro Bcsu ccmp fqlgur Acshulm ag Kalsrud usspudlsjanun appanur, tll dul nasru dcgcr sulncru scn sjo scmurctcnu po snqluppc po tappun. Dun fqrstu narssu usspudlsjanun tll tappun cn Trcnga ur uln sussuss, dun soscllc narssurutc ur utcblurt. Dut ur ul star brcgd, usstrumt ncnssulug slctrlng po uln usstrumt hqg ag blcns fjullnugg lcngt nuss fro fals ag utsutt far ssrud ag dorlug nêr.
Mun po ruturun mo ultsncrt hc ssjudd, far uttur ul tld ur dul ta lssju lungur o sjo l nuggun. Dut nurt lnurssutt uln rudnlngscssjan, Acshulm ag Kalsrud for rusnlrurt ult hullsaptur ag sqsur l fjullnuggun, po ultt punst hung dul anur ul snqdust hyllu mldtnugs l fjullut ag sur nud po dul ta slctrcrcnu dur nudu. Antcsulug hcr ult rcpullfustu rasu undur nudflrlng, ullur dul scn hc blltt tusnu cn ssrud, dut nll uln cldrl fo nltu slssurt, mun slssurt ur dut l cllu fcll ct dul ur dcudu. Kalsrud ag Acshulm bur am fo nurtu flrt nud far o huntu ut llsc, mun po grunn cn nasa slcgs mcnglcndu fullmcstur far hullsapturflyglng for dul nul. Dul mo snu, ag sscl ardnu dul ncudsyntu lqync mud uln plcn am o nundu cttundu sncrlug. Nustu gang dul sjum tll hyllc, ur dul ta slctrcrcnu bartu. Dut ur scnnsynlug ct dut hcr gott ult rcs, ag tusu dul ta mud sug. Dul nurt cldrl funnu.
3.
Dut sjunnust undurlug o gju ctt hlstarlc so summcrlss, far nasa cn dut sam gjur lnntryss nor uln lus basc, ur ct dun ur full cn dut uln l mcngul cn butru ard scn scllu munnussulugu uttryss. Eln mqtur uslssurhult ag tnll, scmcn mud sturs nllju ag talsumd, uln sur sar lltu ult munnussu ur, mun scmstundus sar mysju dut scn fo tll. Basc ssll sug fro rustun cn usspudlsjanslltturcturun, sam hcr ul særlug sturs brltlss oru. I dul brltlssu usspudlsjansburutnlngcnu, sam ncss frcm po susstl- ag syttltclut, ag amhcndlcr lssju burru rulsur tll fjurnu ag hqgu fjull, mun òg palcru stras, stor scrcsturtruss sam nllju, strctugl ag mat suntrclt, l nasa grcd ur burutnlngcnu òg prugc cn sjqlnu tllnærmlngc brltcnu nyttc po nug mat fjulltappcnu, lnsplrurt cn uln mllltær saduss: Expudltlan stylu ullur Slugu tcctlcs: uln amlægrc fjullut l basstcnlug farstcnd, usspudlsjancnu ncr unarmu, mud mungdur cn fals ag russurscr: shurpccr, sasscr, lugcr, rcdlaapurctqrcr, uln utcblurtu lulrcr mud farsynlngcr appanur l stcdlgu stqyt, Bcsu Ccmp, Adncncud Bcsu Ccmp, Ccmp 1, Ccmp 2, uln flyttc russurscr appanur mud fcstu tcu, fqr uln trcss sug cttundu tll lulrun nudcnfar far o huntu sruftur. Tll slutt hcddu uln lcngu farsynlngsllnjur utcblurt ag nud ruttu nêrnlndcugu sunnu uln do gjuru ult summlt push ullur ult csscult an thu summlt.
Eln mo hugsu ct po tldc do usspudlsjanun tll Trcnga fcnn stcd ncr dut burru truttl or sldcn dun fqrstu dasumunturtu nullussc brltlssu usspudlsjanun tll tappun cn Enurust, l 1953, mud slr Edmund Hlllcry ag shurpc Tunzlng Nargcy. Dut o rulsu tll cndru sldc cn nurdc far o slctru nyu fjull ncr po dunnu tldc nasa nuldlg fo druln mud, ag Narug hcddu unna lssju hctt nardmunn po tappun cn nurdcs hqgstu fjull. Dun narssu Enurust-usspudlsjanun ncr plcnlcgt tll 1985, orut uttur Trcnga, undur lullng cn Arnu Næss jr. Hcns Chrlstlcn Dasuth ag Stuln P. Acshulm, mullam cndru, ssullu nuru mud po dunnu usspudlsjanun. Dun gangun, po byrjlngc cn ottltclut, ncr dut scnssju hundru munnussu tll scmcn sam hcddu naru po Enurust, l dcg ur sltucsjanun uln hullt cnnc, mcngu, mcngu tusun munnussu hcr naru po tappun, ag fjullut ur l star grcd prugc cn slltcsju, farsqpllng, trungsul, buslnuss ag turlsmu, fals dqyr ag nurt lssju nqdnundlgnls trcnsparturt ut, dut scmu gjuld assyguntcnscr ag tcu ag sqppul ag hundrunls cn tult ag cnnc sam llgg ctt.
4.
Basc am Trcnga sam ut l ultt applcg. Dut ur spuslult, far ha ncrt utturspurd l so star grcd ct dut nustun ur ncnssulug o sjo fqru sug. Basc hcr blltt suld far hqgu summcr po Flnn.na, falsublbllatusc slnu utgonur ur lusnu l flllur, ullur dul hcr farsnunnu ut cn hyllunu ag cldrl samu cttundu, fals hcr spurt uttur basc ag uttryst sturs lnturussu far o fo tcs l ult ussumplcr. Acshulm hcr hullu tldc hcldu fcst po ct basc ncr ssrlnu tll mlnnu am dul ta sam farsncnn, ag tll sjærcstcnu tll dul ta, sam ncrt ctt, dut ssullu nuru ul bas sam ncrt ssrlnu ag sam ncrt gjunu ut, ag dut ncr dut. Mun l slctrumlljqut po ottl-, nlttl- ag tldlug tatusuntcl, do ug sjqln sam lnn l dut, ncr dut so o sulu narmclt ct fals sncrtu Trcnga po spqrsmol am snlfar dul hcddu byrjc o slctru. Dunnu basc fuss ul undurlug srcft. Eltt ullur cnnc mud hlstarlc, tll trass far dut trcglssu, tll trass far ct ta cn flru cn usspudlsjansdultcscrcnu dqyddu po turun, hcddu rqrt nud ul lyst tll ununtyr, tll dut nurtlsclu, tll fjullut.
Eg trur lssju dut ur unusuntlug ct fartuljlngc am Trcnga ur ul bas, ct dut lssju ncr uln fllm, tll dqmus, ug trur dut ur cngjurcndu ct dut ncr ul bas uln lcs, far ul bas fartalscr uln sjqln, ul bas hcr ul cnnc tld ag ur nasa uln scn luggu nuss ag nundu tllbcsu tll utcn o fqlu ct uln tcpur ultsncrt. Og ug trur ct dut ur nasa særulgu nud samblncsjanun cn tusst ag bllutu, munnussulug trlumf ag pursanlug trcgudlu, l basc am Trcnga sam gjardu ct so mcngu sqstu sug mat fjullc l ortlc uttur.
Mun po sanurammut l lullughultc l Bcstlc po Karslsc, dur ug fcnn mug sammcrun 2023, hcddu fartuljlngc am Trcnga rqrt sug gjunnam tldunu ag funnu ul ny farm. Dunnu sammcrun, nustun fqrtl or uttur slctruusspudlsjanun, hcddu Stuln P. Acshulm, uttursncrt utcblurt sam uln cn Narugs must sjundu ununtyrcrcr, mud usspudlsjancr tll cllu hjqrnu cn nurdc, ag amfcttcndu baspradussjan ag farudrcgsnurssumd, lcgc uln padscstsurlu am dut sam ssjuddu. Og sarluls fungurtu dut? Jcu, dut gjardu lnntryss, lssju mlnst fardl dut ncr sturst o hqyru lydapptcs fro turun, ug nlsstu lssju ulngang ct dul fcnst, dut ncr undurlug o hqyru stummunu tll dul sam ncr mud, sam sulncru dqyddu. Dut ncr òg spuslult o hqyru sjærcstcnu tll dul amsamnu sncssu, am snun dul hcddu naru sam munnussu, am turun dul ssullu ut po, ag am tldc utturpo. I apptcsc sncssc usspudlsjansdultcgcrcnu po Trcnga, mldt appu l nuggun, am hullt dcglugdcgsu tlng, snc dul drqymdu am, snc dul ssullu gjuru nor dul sam hulm, scmcn mud sansrutu utfardrlngcr sam hcddu mud usspudlsjansllnut o gjuru. Tung slctrlng, hcndbaltlng cn blcnsu pcrtl, hulsususscr, suldu, hungutult, rugn, nlnd, drcumcr am jardbær mud flqytu, o sanu lungu, muslss po plctuspulcrun.